Natuur werkt als bondgenoot tegen wateroverlast en droogte in het Geuldal

Een natuurlijker landschap maakt het Geuldal veiliger en helpt om wateroverlast en droogte tegen te gaan. Door aanpassingen in inrichting en gebruik kan het landschap meer regenwater opnemen, opslaan en vertraagd afgeven. Dat blijkt uit de studie ‘Water vasthouden en vertragen in het Geuldal’ van Bureau Stroming, H+N+S Landschapsarchitecten en Acacia Water die is uitgevoerd in opdracht van de coalitie Natuurkracht. Voor overheden, grondeigenaren, bedrijven, inwoners en ontwerpers beantwoordt deze studie de vraag wélke maatregelen wáár in het Geuldal kunnen worden toegepast en wát dat oplevert.

Zuid-Limburg is een bijzonder stukje Nederland, o.a. door zijn afwisselende landschap met hoge plateaus, steile hellingen en talloze dalen. Maar als het stevig regent kan de sfeer snel omslaan. Op veel plekken is het huidige landschap niet meer in staat om de grote hoeveelheden regenwater goed te verwerken. Dorpen en steden zijn vaak zó betegeld en geasfalteerd dat water niets anders kan dan kolkend door de straten afstromen. Na een droge periode zijn ook in het buitengebied (akker)bodems nauwelijks nog in staat om water goed op te nemen. Schaalvergroting heeft het probleem verder verergerd: op grote, hellende percelen, zonder bomen, struiken en ruigten is de rem op het water verdwenen. Dat geldt ook voor percelen die met greppels of ondergrondse buizen worden gedraineerd. Het dichtbevolkte dal waar het snel afstromende water samenkomt is de dupe. Daar komt nog bij dat door klimaatverandering extreem nat en extreem droog weer steeds vaker zullen voorkomen (zoals blijkt uit de recent verschenen KNMI-klimaatscenario’s). Dit vraagt dringend om maatregelen.

 Natuurkracht

Het onderzoeksrapport van Bureau Stroming, H+N+S Landschapsarchitecten en Acacia Water gaat over het inzetten van natuur, ofwel natuurkracht, om wateroverlast in het Geuldal te voorkomen of te verminderen. Hierbij spelen de bodem en ondergrond, het bodemleven en de vegetatie een hoofdrol. De onderzoekers gaan vanuit hydrologisch perspectief dieper op de natuurkracht-benadering in. Daarvoor namen zij het landschap van het gehéle (grensoverschrijdende) stroomgebied van de Geul onder de loep. Zij keken naar bodem, gesteente, reliëf, infrastructuur, landgebruik en type begroeiing. Dit is de eerste keer dat het Geuldal op deze manier in een rekenkundig model is gegoten.

Zes vragen als leidraad

Om per plek de meest passende, doeltreffende en natuurlijke maatregel te ontwikkelen moeten we volgens de onderzoekers beginnen met het stellen van zes kernvragen die aansluiten bij de reis van de regendruppel vanaf het moment dat deze ergens valt totdat hij uiteindelijk in de beek (Geul) uitkomt:

1. Kan de begroeiing hier zorgen voor meer opvang van regendruppels?
2. Kan de bodem hier meer regenwater absorberen?
3. Kan de diepe ondergrond hier meer water opnemen?
4. Kan het oppervlakkig afstromende water hier worden vertraagd?
5. Kan het samengestroomde water hier worden vastgehouden en vertraagd?
6. Kan het beekwater hier worden vertraagd en meer ruimte krijgen om veilig te overstromen?

Op al deze vragen volgt: hoe dan? Met welke maatregelen?

Jasper Hugtenburg, H+N+S landschapsarchitecten licht toe: “In het rapport zijn tien maatregelen uitgewerkt. Ze hebben betrekking op de inrichting en het landgebruik. Sommige zijn bij uitstek geschikt voor plateau en helling, andere voor droogdal en beekdal. Niet alleen voor het landelijk gebied zijn natuurlijke maatregelen gepresenteerd, óók voor het stedelijk gebied. Verhardingen die de bodem afdekken zoals steen, beton en asfalt, en die een razendsnelle waterafstroom vanaf de hellingen bevorderen, leiden vaak tot wateroverlast in het dal. Maar ook in het buitengebied komt verdicht en kaal bodemoppervlak voor. Verandering en/of verbetering van het landgebruik, de bodemzorg en de inrichting helpen om water vast te houden.”

Deze (ruimtelijke) maatregelen sluiten naadloos aan bij andere belangrijke opgaven voor het Geuldal zoals verbetering van de landschapskwaliteit, biodiversiteit, drinkwaterzekerheid, droogtebestrijding, opslag van kooldioxide en het tegengaan van inspoeling van stikstofrijk erosiemateriaal. Ook daarom zijn dergelijke maatregelen de moeite en ruimte waard. Daarnaast laat het rapport haarscherp zien dat het oorspronkelijke, natuurlijke watersysteem alles al in zich had om water te bergen, langzaam door te geven en geleidelijk af te voeren, waardoor neerslagpieken en tussenliggende droge periodes gebufferd werden. Dit systeem is eeuwenlang met technieken bewerkt om water versneld af te voeren.

Hettie Meertens, ARK: “Dit rapport maakt duidelijk dat alle maatregelen die water vertragen effectief zijn. We hebben ze allemaal even hard nodig. Elke druppel doet ertoe. Door de weg van een regendruppel door het landschap te volgen zie je wat het beste werkt op welke plek. Van nature is het landschap één grote spons. Het begint al bij bomen en struiken die regenwater met hun bladeren en takken onderscheppen, vóórdat het water de grond bereikt. De bodem is de allerbeste spons! Voor een optimale werking moet de bodem wel geholpen worden door het rijke leven onder én boven de grond.  Wij nodigen provincie, gemeenten, waterschap, grondeigenaren, bedrijven, burgers, plannenmakers en ontwerpers uit om veel meer gebruik te maken van de oplossingen die de natuur aanreikt.”

Lees meer over Natuurkracht op www.natuurkracht.org